BLOG | Sociale veiligheid bij werkzaamheden

Definitie

Sociale veiligheid gaat over de ‘mate waarin mensen beschermd zijn en zich beschermd voelen tegen persoonlijk leed door misdrijven (criminaliteit), overtredingen en overlast door andere mensen’ (Rijkswaterstaat 2016). Een sociaal veilige omgeving is dus een omgeving waarin men zich vrij kan bewegen zonder angst voor of blootstelling aan bedreigingen en criminaliteit door anderen. De sociale veiligheid maakt onderdeel uit van de totale veiligheid van een (tijdelijke) omgeving.

Objectieve vs. subjectieve veiligheid

Vaak wordt er onderscheid gemaakt tussen objectieve en subjectieve veiligheid. Bij objectieve veiligheid betreft het de daadwerkelijke en meetbare criminaliteit, terwijl het bij subjectieve veiligheid over de veiligheidsbeleving of -gevoelens gaat. Beide vormen kun je bij werkzaamheden beïnvloeden door de tijdelijke omgeving rondom het werk op een bepaalde manier in te richten of door andere maatregelen te nemen.

Belang van sociale veiligheid bij verbreding A6

Bij de verbreding van de A6 bij Almere bleek ook hoe belangrijk sociale veiligheid voor omwonenden was. Terwijl het projectmanagement zelf in eerste instantie op zoek was naar de kortste omleidingsroute voor fietsers, gaven omwonenden aan juist een voorkeur te hebben voor een langere fiets-omleidingsroute. Die werd ervaren als sociaal veiliger. Uiteindelijk heeft het project deze route ook gekozen als omleidingsroute. Lees op de site van Neerlands Diep meer over dit praktijkvoorbeeld.

Sociaal veilig ontwerp en CPTED

Sociaal veilig ontwerp biedt richtlijnen voor de manier waarop een omgeving ontworpen kan worden om een veiliger gebruik en een veilige beleving bij haar gebruikers te creëren. Internationaal staat sociaal veilig ontwerp bekend als CPTED (Crime Prevention Through Environmental Design). CPTED is als concept ontwikkeld in de Verenigde Staten van Amerika en door de Raad van de Europese Unie als leidend beginsel voor sociale veiligheid aangenomen. De CPTED-benadering stelt dat een juist ingerichte en effectief gebruik van de gebouwde omgeving kan leiden tot een vermindering van angst voor en voorkomen van criminaliteit en een verbetering van de kwaliteit van leven.

Basisprincipes

Bij CPTED wordt uitgegaan van de volgende basisprincipes om een sociaal veilig ruimte te ontwerpen, ook wel de ZETA-principes genoemd:

1- Zichtbaarheid: de mate waarin gebruikers van de ruimte gezien en gehoord worden, maar ook de mate waarin zij zelf hun omgeving goed kunnen zien.

2- Eenduidigheid: de mate waarin de omgeving helder is vormgegeven zodat gebruikers zich kunnen oriënteren op waar ze zich bevinden en hoe ze komen waar ze heen willen.

3- Toegankelijkheid: de mate waarin een ruimte te bereiken is voor haar gewenste gebruikers, te gebruiken is voor het doel waarvoor zij bestemd is en ook weer te verlaten is.

4- Aantrekkelijkheid: de mate waarin een omgeving wordt ervaren als prettig om in te verblijven.

Maatregelen

De ZETA-principes bieden handvaten om de sociale veiligheid rondom een werkterrein te verbeteren. Immers, een sociaal veilige omgeving scoort positief op deze 4 aspecten. Andersom is het ook zo dat een slechte score op deze aspecten ongewenst gedrag in de hand werkt. Hieronder vind je per CPTED-principe een aantal maatregelen die je kunt nemen om de sociale veiligheid rondom je project te bevorderen.

Zichtbaarheid

• Gebruik halfhoge hekken of hekken die half open zijn, of maak openingen in schuttingen of hekken. Dit voorkomt ook overklimmen van de hekken of schuttingen, of binnenglippen bij de toegangspoorten. Andersom zijn ongenode gasten ook zichtbaar vanuit de openbare ruimte.
• Kies voor een lage afscheiding tussen fietsers en voetgangers, of tussen langzaam verkeer en autoverkeer, zoals bijv. een stoeprand of een laag hekje.
• Als je gebruik maakt van bouwdoeken, bijv. om het bouwterrein netjes aan te kleden, kijk dan goed waar dit wel en niet kan. Gebruik ze niet dichtbij gevels omdat je dan een onoverzichtelijke corridor creëert. Plaats ze ook niet op hoeken omdat je dan niet kunt zien wat er om de hoek gebeurt.
• Snoei groen naast (tijdelijke) voet- of fietspaden terug zodat er meer overzicht en ruimte ontstaat.
• Zorg voor goede verlichting rondom het werkterrein, op omleidingsroutes maar ook op eventuele tijdelijke parkeerterreinen en bij tijdelijke fietsparkeerplaatsen. Kijk waar eventueel tijdelijke lantaarnpalen / lampen bijgeplaatst moeten worden, zodat er geen donkere hoekjes ontstaan. Zorg dat de lampen evenveel licht geven als er normaal gesproken aanwezig is en zorg dat het licht wit van kleur is, helder, gelijkmatig en niet verblindend is.
• Zorg dat bouwverlichting op het werkterrein van de openbare ruimte af gedraaid staat, zodat deze voorbijgangers niet verblind. Als er van buitenaf zicht is op (bepaalde stukken van) het werkterrein, zorg dan dat hier ook verlichting is, bijv. m.b.v. getemperde bouwverlichting. Zo houden voorbijgangers zicht op het terrein waar ze langs lopen, in plaats van dat zij in een zwart gat kijken.
• Plaats zonodig een portierspost of camera’s waarmee ook na werktijd, of in de nacht, controle mogelijk is. Plaats de camera’s buiten bereik (i.v.m. vandalisme).
• Laat zonodig bewaking of handhaving surveilleren of vraag de politie vaker een rondje langs het project te lopen. Dit kan vooral handig zijn als het een gebied(sontwikkeling) betreft, waar buiten werktijd of in de avond en nacht weinig mensen langskomen en er dus geen of weinig sociale controle is.
• Leg voet- en fietspaden zo recht mogelijk, zodat er zichtlijnen ontstaan.

Eenduidigheid

• Zorg voor logische omleidingsroutes, die goed aangegeven staan met heldere borden, zodat gebruikers niet hoeven te zoeken waar ze heen moeten.
• Bundel routes zoveel mogelijk, zowel voor voetgangers als fietsers, zodat er per route meer gebruikers zijn. Dat bevordert ook het bewustzijn van mensen over waar ze heen moeten (ze volgen de stroom).
• Zorg dat ook duidelijk is waar gebruikers van de openbare ruimte niet mogen komen en waar de grens tussen openbare en werkruimte is, d.m.v. een heldere en stevige afzetting van het werkterrein (zie ook bij toegankelijkheid). Dit geeft overzicht en daarmee een gevoel van controle en veiligheid.

Toegankelijkheid

• Zorg dat de openbare ruimte en alle omleidingsroutes waar publiek mag komen makkelijk te bereiken zijn voor alle soorten gebruikers (zie voor de maatregelen ook ons artikel ‘Mensen met een beperking’). Zo blijft de omgeving van het werkterrein ook goed bereikbaar voor nood- en hulpdiensten.
• Zorg dat ruimtes waar het publiek niet mag komen goed afgesloten en ontoegankelijk zijn.
• Maak voet- en fietspaden zo breed mogelijk en zorg dat er geen obstakels aanwezig zijn. Dit geldt ook voor omleidingsroutes.

Aantrekkelijke omgeving

• Zorg voor een nette afzetting van het werkterrein, zonder gaten, kapotte hekken, kapotte borden etc. Zorg dat de bouwhekken recht staan. Laat vernielingen zo snel mogelijk repareren.
• Zorg dat omleidingsborden netjes zijn en alle palen recht staan.
• Ruim zwerfafval dagelijks op.
• Maak speciale plekken waar mensen huisvuil kunnen aanbieden, en kies de locaties van die plekken zo dat de vuilniswagen er makkelijk bij kan.
• Overweeg om plaatsen die kwetsbaar zijn voor graffiti, zoals bijv. een bouwschutting, te laten beschilderen, zoals bijvoorbeeld in de Deense hoofdstad Kopenhagen gedaan wordt bij het Cool Construction project. Dit verkleint de kans op graffiti. Als er toch graffiti verschijnt, laat dit dan zo snel mogelijk verwijderen.
• Bekijk of het mogelijk is om de tijdelijke openbare ruimte aan te kleden met kunst of groen.
• Ga na of er een plek gereserveerd kan worden waar reclame geplakt mag worden. Dit voorkomt wildplakken.

Overkoepelende maatregelen

• Voer tijdens de werkzaamheden een Safety Walk / ‘rondje werk’ (schouw) uit, en kijk dan ook naar de sociale veiligheid van gebruikers, passanten en werknemers. Overweeg ook de gebruikers zelf hieraan deel te laten nemen. Doe dit bij voorkeur op verschillende tijdstippen, bijv. overdag en in de avond. De situatie kan per moment op de dag erg verschillen.
• Laat een Quick Scan Sociale Veiligheid uitvoeren, dit is een expertcheck op hoe het ervoor staat met de sociale veiligheid in een tijdelijke situatie bij werkzaamheden. Zo komt ook naar boven of je nog extra maatregelen kunt nemen. DSP-Groep verleent deze service, bekijk hier een voorbeeldrapport.

Bronnen en meer lezen

Voor het schrijven van dit artikel hebben we uit de volgende bronnen geput:

• Kader Veiligheidsmanagement Rijkswaterstaat 2017: samenwerken aan veiligheid (versie 25-08-2017)
• ‘Hoe ontwerp je een sociaal veilige ruimte?‘ artikel op www.omgevingspsycholoog.nl
• Webitem 06 Sociale Veiligheid van het Instituut Fysieke Veiligheid, update januari 2019 (niet meer online beschikbaar)
• Quick scan Sociale veiligheid voor de bouwplaats Lammenschanspark van DSP-Groep uit 2006
• ‘Instrumentenkoffer van designers gebruikt in infraprojecten‘, nieuwsartikel van Neerlands Diep uit 2015

Meer lezen?

Wil je meer lezen over dit onderwerp? Kijk dan ook eens naar:

• De site van de Stichting Veilig Ontwerp en Beheer, waar je o.a. het Handboek Veilig Ontwerp en Beheer kunt bestellen
• Bachelorthesis Sociale veiligheid en openbare ruimte van S. Bonekamp uit 2012
• Presentatie Workshop Sociale Veiligheid van K. Kuitert uit 2017

Fotocredits: Zo Werken Wij in Amsterdam, versie 2, 2016