BLOG | Werkverkeer en het gevaar van de dode hoek

Wat is het probleem?

Onze steden en wegen worden steeds drukker: steeds meer mensen moeten dezelfde ruimte delen. De kans op ongelukken in het verkeer wordt dan ook groter. Doordat we daarnaast een grote bouwopgave hebben, en we steeds meer binnen bestaande gemeentegrenzen bouwen (verdichting), vindt ook een groeiend aantal projecten in drukke binnensteden plaats. Hiermee neemt de kans op een ongeluk tussen zwaar werkverkeer enerzijds en fietsers en voetgangers anderzijds ook toe. Zo vinden de meeste dode hoek-ongevallen ook plaats binnen de bebouwde kom.

Op dit moment zijn bijv. bij 14% van de dodelijke ongelukken in Amsterdam vrachtwagens betrokken. Daarnaast is het zo dat 46% van de ongevallen veroorzaakt door een dode hoek van een vrachtwagen of bestelbus dodelijk is, terwijl dit bij auto’s ‘maar’ 8% is.

Oorzaken

Een van de belangrijkste oorzaken voor het probleem wordt gevormd door de dode hoek van vrachtwagens en bestelbussen. Dode hoeken worden gedefinieerd als “die ruimten rond een voertuig die de chauffeur vanuit het voertuig niet kan waarnemen”. Als er zich personen in deze ruimten bevinden, kan de chauffeur deze niet zien en hier niet op reageren. Een auto heeft dode hoeken, maar bij een vrachtwagen zijn de dode hoeken groter.

Daarnaast speelt ook het gedrag van fietsers en voetgangers in het verkeer een rol. Uit onderzoek van Veilig Verkeer Nederland is gebleken dat 43,5% van de volwassenen een positie in de dode hoek kiest om zich op te stellen. 33,3% stelt zichzelf zelfs op de allergevoeligste plek op, nl. precies naast de cabine.

Verder spelen een onduidelijke inrichting van de openbare ruimte en de al genoemde groeiende drukte in steden ook een rol.

Rol van werkverkeer: onmisbaar en incidenteel

1 op de 5 vrachtwagens in Nederland rijdt in de bouw. 60% van de vrachtwagens die in de bouw rijden, vervoeren bulkgoederen zoals zand, stenen en aarde. Voor dit soort goederen is een vrachtwagen ook het meest geschikt, waardoor het weren van vrachtwagens uit de stad eigenlijk geen optie is. Ter vergelijking: als je de lading bulkgoederen van 1 vrachtwagen met bestelbussen zou vervoeren, heb je 13 bestelbussen nodig.

Doordat werkverkeer vaak incidenteel naar een bouwplaats rijdt, kennen de chauffeurs de route en de omgeving van de bouwplaats ook minder goed. Dit kan leiden tot zoekend en kerend bouwverkeer, wat de verkeersveiligheid niet ten goede komt.

Maatregelen

Welke maatregelen kunnen bijdragen aan het verkleinen van het risico op ongelukken tussen werkverkeer en langzaam verkeer? De maatregelen grofweg te verdelen in 3 categorieën:

1. Techniek
2. Gedrag
3. Regelgeving
4. Ruimtelijke ordening

1. Techniek en vormgeving vrachtwagen

• 360 graden-camerasysteem: bestaat uit 4 camera’s en software, waardoor de chauffeur zicht rondom de hele vrachtwagen heeft. Het systeem heeft zelfs een ‘birds-eye-perspectief’, waarmee de chauffeur zicht van bovenaf heeft.
• (Dode hoek-)Camera’s aan de achterkant en rechts op de vrachtwagen, waarmee extra zichtveld wordt gecreëerd. Afhankelijk van de locatie van de camera’s en bijv. een extra scherm in de cabine kan het zichtveld toenemen tot 170 of zelfs 270 graden, zoals waarmee de Safety Truck van Vrijbloed is uitgerust.
• Dodehoekspiegels op de vrachtwagen
• Dodehoekwaarschuwing, zoals bijv. de Lisa2Alert dode hoek assistent. Dit systeem geeft fietsers en voetgangers om de vrachtwagen heen een waarschuwing door middel van licht en geluid als zij zich in de dode hoek van de vrachtwagen bevinden.
• Dodehoekmonitor en beveiliging, zoals de DAF City Turn Assist. Dit systeem werkt aan de hand van radartechnologie. Het waarschuwt de chauffeur m.b.v. geluidssignalen en een display in de cabine als er zich andere weggebruikers in de dode hoek van de vrachtwagen bevinden.
• Adaptive cruise control: een cruise control die er voor zorgt dat je voertuig op afstand van een voorganger blijft.
• Emergency breaking system: dit systeem remt automatisch bij een mogelijke aanrijding.
• Dode hoek-sticker, zoals bijv. ontwikkeld door Vrijbloed Transport. Deze sticker wordt geplaatst aan de rechterkant van de vrachtwagen en attendeert medeweggebruikers op de dode hoek van de vrachtwagen.
• Lagere cabine van de vrachtwagen, waardoor de chauffeur meer overzicht heeft en er minder dode hoeken zijn.
• Veilige route boordcomputer, die de veiligste route uitkiest en rekening houdt met de locatie van scholen, afzettingen, omleidingen etc.

2. Gedrag

• Dode hoekles voor basisschoolleerlingen, zoals Vrijbloed Transport aanbiedt. Deze les bestaat uit een praktijk- en een theoriedeel, waar kinderen uitleg krijgen over de gevaren van de dode hoek.
• Training en selectie van chauffeurs op basis van opleiding en rijervaring.
• Verbeteren van werkomstandigheden voor chauffeurs door werkgevers: bijv. door het verlagen van de werkdruk.

3. Regelgeving

• Gemeenten en andere overheden kunnen eisen stellen aan de manier waarop aannemers en bouwers hun bouwlogistiek organiseren, bijv. in een BLVC-kader. Je kunt dan denken aan eisen als technische voorzieningen die vrachtwagens moeten hebben of venstertijden waarbinnen het bouwverkeer op de stedelijke wegen mag rijden (bijv. mijden van de spitsen).
• Gemeenten kunnen ook vrachtwagens met een dode hoek verbieden, zoals in Londen al wordt toegepast met de Direct Vision Standard. In Amsterdam onderzoekt de gemeente nu deze optie.
• Verzekeringsmaatschappijen kunnen voorwaarden stellen aan de voorzieningen waar vrachtwagens mee uitgerust zijn, en waarmee de kans op ongelukken en schade voorkomen wordt.

4. Ruimtelijke ordening

• Gemeenten kunnen speciale routes aanwijzen waar het zware verkeer gebruik van kan maken, waar minder of zelfs geen fietsers zijn. Het scheiden van langzaam verkeer en auto- en vrachtverkeer is niet overal mogelijk, maar als de ruimte het toelaat wordt de kans op ongelukken kleiner.
• Gemeenten kunnen zorgen voor een veilige inrichting van de openbare ruimte, die het conflict tussen fietsers en vrachtwagens verminderen.

Uitdagingen

De hierboven genoemde maatregelen brengen ook uitdagingen met zich mee. Zo kan het zijn dat een dodehoektraining wel de kennis van deelnemers vergroot, maar het gedrag niet verandert. En wordt de taakbelasting van chauffeurs groter omdat zij tegelijkertijd op het drukke verkeer, alle camera’s en spiegels moeten letten. Maar als dit het trauma van (het veroorzaken van) een persoonlijk ongeval voorkomt, is dat alle extra moeite waard.

Bronnen

Bij het schrijven van dit artikel, maakten we o.a. gebruik van de volgende bronnen:

Dode hoek (auto) Wikipedia (geraadpleegd op 22-01-21)

Vrachtverkeer in steden moet veiliger: welke techniek kan daarbij helpen? (geraadpleegd op 22-01-21)

Gemeente onderzoekt verbod op vrachtwagens met gebrekkige dode hoek, Parool d.d. 23-11-20 (geraadpleegd op 22-01-21)

Video Veiligheid Vrijbloed (geraadpleegd op 22-01-21)

De fietser wint het maar zelden van de vrachtwagen: ‘Ik heb maar twee ogen’, Parool d.d. 11-10-20 (geraadpleegd op 22-01-21)

BIGtruck podcast over de dode hoek en wat we eraan gaan doen (geraadpleegd op 22-01-21)

Eerste publicatie: 25 januari 2021

Foto: ZWIA v2 2016